Χοροβασία




Στο βίντεο παρακολουθούμε αποσπάσματα από ένα ταοϊστικό τυπικό που κατέγραψε, πριν από σαράντα χρόνια περίπου, ο καθηγητής Michael Saso, ένας από τους λίγους δυτικούς ειδικούς στον Ταοϊσμό που μπορεί να εμπιστευθεί κανείς (εννοώ όποιος είναι επαρκώς ενημερωμένος). Στο τυπικό προίσταται ο «Master Zhuang», στις διδασκαλίες του οποίου ο Saso έχει αφιερώσει ένα αξιόλογο βιβλίο (Taoist Master Chuang, αναθεωρημένη έκδοση, 2000). Γενικά, έχει συνεισφέρει σημαντικά καθώς αυτή η όψη των ταοϊστικών παραδόσεων, η τελεστική και τελετουργική, άρχισε να γίνεται γνωστή μόλις τις τελευταίες δεκαετίες. Στους λόγους της αποσιώπησης και της αδιαφορίας των μελετητών, που είχε ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μιας στρεβλής εικόνας για τον Ταοϊσμό, έχω αναφερθεί σε πρόσφατο άρθρο (Strange 139, υποκεφάλαιο Στοιχεία της αρχαϊκής φυσικής θρησκείας). Εδώ σημειώνω απλώς τα λόγια με τα οποία κλείνει το βίντεο εν είδει συμπεράσματος: «...Τα χορευτικά βήματα του ταοϊστή είναι όλα αναπαραστάσεις των διαλογισμών που διαδραματίζονται εντός του νου. Πράγματι, μπορούμε να διακρίνουμε ότι Μακρόκοσμος και Μικρόκοσμος είναι ένα. Αυτοί οι διαλογισμοί “εσωτερικής αλχημείας” είναι μέρος της κλασικής παράδοσης του Ταοϊσμού και καταδεικνύουν ότι οι ατραποί του φιλοσοφικού και του θρησκευτικού Ταοϊσμού, στην πραγματικότητα, ποτέ δεν χώρισαν».
Δηλαδή, μας λέει ο Saso, ότι στον Ταοϊσμό συντελείται μία, εντός εισαγωγικών, εσωτερική αλχημεία, γιατί είναι μία παράδοση που είναι συνάμα φιλοσοφική και τελεστική, με άλλα λόγια συνενώνει νόηση και αίσθηση.
Μία πιο «τεχνική» παρατήρηση στα λόγια αυτά του Saso: τα βήματα που εκτελούν οι Ταοϊστές δεν είναι, για την ακρίβεια, «dancing steps». Στα αγγλικά δεν υπάρχει ο κατάλληλος όρος. Αυτό το είδος βηματισμού, που παραδοσιακά χρησιμοποιείται στις μυητικές τελετές –όχι μόνον της Άπω Ανατολής– ονομάζεται στα ελληνικά με το ρήμα χοροβατώ. Οι ταοϊστές χοροβατούν, όπως χοροβατούν οι μοναχοί στις λειτουργίες του Αγίου Όρους, όπου ακολουθείται το βυζαντινό τυπικό. Οι αναλογίες ανάμεσα στο ταοϊστικό και στο βυζαντινό τυπικό, στα άμφια, σε ορισμένες τελετουργικές κινήσεις, δεν είναι βεβαίως απλή σύμπτωση. Η διαφορά βρίσκεται ανάμεσα στον πιο λαϊκό χαρακτήρα του ταοϊστικού τυπικού, τόσο στο μουσικό μέρος όσο και σε ορισμένες κινήσεις του σώματος που παραπέμπουν στο παραδοσιακό θέατρο, και στον «αρχοντικό» χαρακτήρα του ορθόδοξου τυπικού.
Το τυπικό που ακολουθείται στον Άθωνα θα ήταν, χωρίς αμφιβολία, απόλυτα «ευανάγνωστο» για έναν ταοϊστή: ξεκινά στο απόλυτο σκοτάδι, στον προθάλαμο του μοναστικού ναού, και καθώς το τυπικό εξελίσσεται προς τα ενδότερα, φωταγωγείται σταδιακά ο χώρος, πάντοτε με τις φλόγες των κεριών, ώσπου ανάβει ο κεντρικός πολυέλαιος, σύμβολο κοσμολογικό και θεολογικό (και μάλιστα στην όλη τελετουργία με την οποία ανάβει ο κεντρικός πολυέλαιος μπορεί κανείς να παρατηρήσει ορισμένες πολύ ιδιαίτερες λεπτομέρειες). Σε μία επόμενη φάση ακολουθείται η αντίστροφη διαδικασία μέχρι ο ναός να βυθιστεί και πάλι στο σκοτάδι. Το τυπικό δεν κρύβει τη μυστηριακή του καταγωγή. Η ίδια τελετή, από το σκοτάδι στο φως, επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά στις μακρόσυρτες Αγρυπνίες, όπου χάνεται η αίσθηση του χρόνου.  
Χωρίς τα ταοϊστικά τυπικά δεν μπορεί να έχει κανείς μία ολοκληρωμένη εικόνα του Ταοϊσμού, εκτός και αν θέλει να είναι τουρίστας και καταναλωτής «πνευματικότητας». Και το ίδιο φυσικά ισχύει για την ορθόδοξη παράδοση. Τα μυστικά είναι στις λεπτομέρειες. Η απλότητα με την οποία εκτελούν τα τυπικά τους τόσο οι ταοϊστές όσο και οι μοναχοί είναι ενδεικτική. Καμία σοβαροφάνεια, όπως αυτή που συνήθως επικρατεί στους ναούς της κρατικής θρησκείας της χώρας. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, οι τελετές είναι παιδικά πράγματα, διαμορφώθηκαν μέσα στην παιδική ηλικία της ανθρωπότητας, δηλαδή στην αιώνια νιότη της...
Δημήτρης Τσουμάνης

Ο ιερός υλισμός του Ταρκόφσκι



Ο ΥΔΡΑΡΓΥΡΟΣ



 ΤΟ ΘΕΙΟΝ



 ΤΟ ΑΛΑΣ



Αυτές είναι μόνο ορισμένες αντιπροσωπευτικές σκηνές από το έργο του Ταρκόφσκι. Τις επέλεξα, ανάμεσα σε τόσες άλλες, γιατί ο κόσμος που υπαινίσσονται θυμίζει έντονα την Αλχημεία. Ο «ιερός υλισμός» που χαρακτήριζε πάντοτε τις μεσογειακές παραδόσεις (την αρχαία Αίγυπτο σε απόλυτο βαθμό) φαίνεται ότι φτάνει στον Ταρκόφσκι μέσα από την Ορθοδοξία. Ελάχιστη σημασία έχει να ξέρουμε αν ο ίδιος είχε εντρυφήσει στην Ερμητική Φιλοσοφία, ο τρόπος που χρησιμοποιεί τη φωτιά και το χώμα, το νερό και τον αέρα –όχι μόνον οπτικά αλλά και ηχητικά– είναι υποδειγματικός. Για να το πω με τους όρους της ερμητικής τέχνης, η τέχνη του Ταρκόφσκι περνάει από τα τέσσερα στοιχεία στα tria prima, στον Υδράργυρο και το Θείον, και στο αποτέλεσμα της ένωσής τους, το Άλας.
Τα tria prima είναι παρόντα στη διάρκεια κάθε φιλμ μέσα από εικόνες των τεσσάρων στοιχείων. Εικόνες που δεν αποκτούν κάποια επιπλέον συμβολική διάσταση παρά μόνο στο νου του θεατή, σε συνδυασμό. Είναι εικόνες απλές, ανακαλούν πρωτογενείς εμπειρίες της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με την ύλη, με τα ριζώματα του κόσμου. Όπως ένα μικρό παιδί, που παίζει, εξερευνώντας ό,τι το περιβάλλει δεν αλληλεπιδρά με αντικείμενα –στα παιδικά μάτια δεν υπάρχουν «αντικείμενα».
 Δ. Τ.

οι ταινίες
Καθρέφτης (1974)
Solaris (1972)
Θυσία (1986)