Καταφύγιο ενός Ευγενούς Ταξιδιώτη

Το σπίτι του Ελεμίρ Τζόλλα στο Μοντεπουλτσιάνο της Τοσκάνης






...Στα 1914 ήταν κανείς ελεύθερος ακόμα, χωρίς διαβατήριο, με καμιά στερλίνα ή εικοσάφραγκο να κουδουνίζει στην τσέπη, το ρόδο των ανέμων άνοιγε σε θησαυρούς ανυπολόγιστους: ανέγγιχτα βασίλεια στην Αφρική, φυλές που άντεξαν στον Νέο Κόσμο, η πελώρια σαμανική Σιβηρία, ο κόσμος των σούφι από την Κωνσταντινούπολη ως τη Σαμαρκάνδη, η Κίνα και το ταοϊστικό Τονκίνο, μια Ωκεανία όχι εξ ολοκλήρου προσήλυτη και στο κέντρο του κόσμου, πίσω από το προπύργιο των πιο ψηλών κορυφών, το Θιβέτ...

από το βιβλίο Aure, I luoghi e i riti (1995) του Elémire Zolla (μτφρ. Δ.Τ.)






Θεσσαλία, το πνεύμα του τόπου

Το genius loci, το «πνεύμα του τόπου», είναι δυνατόν να φανερωθεί μέσα από τους πιο διαφορετικούς δρόμους. Όπως εδώ, στην περίπτωση ενός συγγραφέα, του Roberto Calasso, που ανατρέχει στις αρχαίες πηγές –και ενδέχεται ο ίδιος να μην έχει επισκεφθεί ποτέ τη Θεσσαλία– και ενός τραγουδοποιού που ζει στη Θεσσαλία, του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Η «θαλερή γη των νεκρών» του Ιταλού μυθολόγου αποκαλύπτεται μυθικά ως τόπος μεταμορφώσεων Στην Κοιλάδα των Τεμπών του Παπακωνσταντίνου, σε «οικειότητα με τα βαθιά νερά».



Το τοπίο είναι η Θεσσαλία: γη που «τα παλιά χρόνια ήταν περικυκλωμένη από βουνά ψηλά μέχρι τον ουρανό» (ένα απ' αυτά είναι και ο Όλυμπος) και διατήρησε μια οικειότητα με τα βαθιά νερά, που περιοδικά αναβρύζουν σε πολλά σημεία και την πλημμυρίζουν οι φλέβες των πολλών ποταμών˙ γη εύφορη, κίτρινη και στυφή, πλούσια σε άλογα, κοπάδια και μάγισσες. Δεν προΐσταται η ψυχρή διαφάνεια της Αθηνάς, αλλά μια μεγάλη θεά που βγαίνει από τα σκότη, η Φεραία. Κρατάει δυο πυρσούς στα χέρια της και σπάνια κατονομάζεται. Κι αυτό είναι κάτι που αντιστοιχεί στο πνεύμα της Θεσσαλίας, γη όπου η θεότητα είναι πλησιέστερη στην αρχέγονη ανωνυμία, όπου οι θεοί σπάνια παρουσιάζονται με κάποιο πρόσωπο και όπου οι Ολύμπιοι δεν συνηθίζουν να κατεβαίνουν. Όταν εμφανίζεται εκεί ο θεός, εισβάλλει απότομος και άγριος, όπως το άλογο Σκύφιος καθώς ξεπηδάει από το βράχο ανεμίζοντας τη χαίτη του και χτυπώντας με τις οπλές του. Τα άλογα της Θεσσαλίας είναι πλάσματα των εγκάτων εκσφενδονισμένα από τις ρωγμές της γης, τις ίδιες απ' όπου απλώνεται στην πεδιάδα το κύμα του Ποσειδώνα. Είναι οι νεκροί τους που λάμπουν από λευκότητα ή μαυρίλα. Φεραία είναι η τοπική ονομασία της Εκάτης, νυχτοβάτισσα θεά, υποχθόνια, που πληγώνει το σκοτάδι με τους πυρσούς της, θεά άλογο, ταύρος, λέαινα, σκύλα, εκείνη που εμφανίζεται στη ράχη του ταύρου, του αλόγου, του λιονταριού, η τροφός των παιδιών, εκείνη που κάνει τα κοπάδια να πολλαπλασιάζονται. Στη Θεσσαλία, αυτή είναι η δυνατή (Βριμώ), που ενώνεται με τον Ερμή, ο οποίος είναι γιος του Δυνατού (σχυς, ο εραστής που προτίμησε η Κορωνίς από τον Απόλλωνα). Και «δύναμη» (λκή) βρίσκεται επίσης στο όνομα της Αλκήστιδος. Σ' αυτή τη γη, πριν από μορφή η θεότητα εκδηλώνεται σαν καθαρή δύναμη. Αλλά Φεραία, λέει το λεξικό του Ησύχιου, είναι επίσης και η «θυγατέρα (κόρη) του Άδμητου». Μήπως η Άλκηστις και ο Άδμητος, πριν πάρουν τη μορφή του επαρχιώτικου βασιλικού ζευγαριού, κάθονταν δίπλα δίπλα σαν το κυρίαρχο ζευγάρι του Κάτω Κόσμου;
Τώρα το τοπίο αποκαλύπτεται. Είναι μια θαλερή γη νεκρών η Θεσσαλία όπου ο Απόλλωνας θα είναι σκλάβος για ένα «μεγάλο ενιαυτό», μέχρις ότου τ' άστρα σε εννιά χρόνια θα ξαναγύριζαν στις αρχικές τους θέσεις. Η παραμονή του Απόλλωνα στη Θεσσαλία είναι ένας κύκλος καταχθόνιος. Αφού ο Δίας διάλεξε εκείνη τη χώρα για τιμωρία του Απόλλωνα σε αντικατάσταση των Ταρτάρων, γι' αυτόν και μόνο το λόγο έπρεπε να είναι ένας τόπος θανάτου...

Ρομπέρτο Καλάσο, Οι Γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας (Le Nozze di Cadmo e Armonia), μτφρ. Γιώργος Κασαπίδης, εκδ. Καστανιώτη, 2005, σ. 80-82






για τις ρωγμές της γης βλέπε και το απόσπασμα από τον Πεντζίκη («...αν είχε κρυφτεί στα υποχθόνια, μπαίνοντας μεσ’ από τις σφαγές της γης»), εδώ
μυθολογία του αλόγου: Το Παιχνίδι με τα Μυστήρια

«Στα ανήλια του χάους ορυχεία»



Μπορεί να είναι παράξενο˙ κι όμως, συχνά
οι Εργάτες που σκάβουν στο έρεβος τις στοές
για το σκοτάδι, μας τραβούν      με δίχτυα χαλαρά
στα ανήλια του χάους ορυχεία  
από ηλιόλουστα μονοπάτια της δικής τους αλήθειας˙ μας οδηγούν
αργά, μέσα από άσπιλα τοπία
μιας αναμάρτητης πλαγιάς  –  και ξαφνικά, κόγχο κλειστό
αόμματης ματιάς
που μας κοιτά  –  τρυπούν˙ και χαίνει      κάτω από τα πόδια μας
κάποια άλλη Ανάγκη,
ξένη   –   στέρφο κι απότομο, αγκαθωτό
το πιο βαθύ φαράγγι.

Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Μάκβεθ, μτφρ. Γιώργος Χειμωνάς, Κέδρος, 1996


Το απόσπασμα είναι ένα ατόφιο δείγμα της ποίησης του Χειμωνά. Κάποτε κάποιος θα πρέπει να ανθολογήσει όλα τα αποσπάσματα... Το πρωτότυπο κείμενο, από την τρίτη σκηνή της πρώτης πράξης: But 'tis strange, / And oftentimes to win us to our harm / The instruments of darkness tell us truths; / Win us with honest trifles, to betray's / In deepest consequence.